Giao dịch dân sự là một trong những vấn đề phổ biến, quan trọng trong lĩnh vực pháp luật dân sự bởi đây là phương tiện để thảo mãn các nhu cầu về sinh hoạt, tiêu dùng, sản xuất, kinh doanh của các chủ thể. Giao dịch dân sự hiện hữu trong từng hoạt động của cuộc sống, là những giao dịch thường gặp trong đời sống hằng ngày. Thế nào là giao dịch dân sự? Điều kiện để giao dịch hợp pháp là gì? Các vấn đề liên quan đến giao dịch dân sự được quy định như thế nào? Bài viết này, Idlawyer sẽ đưa đến bạn đọc chi tiết về giao dịch dân sự.
Giao dịch dân sự là là hợp đồng hoặc hành vi pháp lý đơn phương làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. Trong đó:
Giao dịch dân sự được xác định là kết quả của việc làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của chủ thể trong quan hệ pháp luật dân sự. Giao dịch dân sự là một sự kiện pháp lý (hành vi pháp lý đơn phương hoặc đa phương - một bên hoặc nhiều bên) làm phát sinh hậu quả pháp lý. Tuỳ từng giao dịch cụ thể mà làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quan hệ pháp luật dân sự.
Giao dịch là hành vi có ý thức của chủ thể nhằm đạt được mục đích nhất định, cho nên giao dịch dân sự là hành vi mang tính ý chí của chủ thể tham gia giao dịch, với những mục đích và động cơ nhất định.
Trong giao dịch dân sự ý chí và sự thể hiện ý chí của chủ thể tham gia giao dịch là vô cùng quan trọng. Ý chí là nguyện vọng, mong muốn chủ quan bên trong của con người mà nội dung của nó được xác định bởi các nhu cầu về sản xuất, tiêu dùng của bản thân họ. Ý chí phải được thể hiện ra bên ngoài dưới một hình thức nhất định để các chủ thể khác có thể biết được ý chí của chủ thể muốn tham gia đã tham gia vào một giao dịch dân sự cụ thể. Bởi vậy, giao dịch dân sự phải là sự thống nhất giữa ý chí và bày tỏ ý chí.
Thiếu sự thống nhất này, giao dịch dân sự có thể bị tuyên bố là vô hiệu hoặc sẽ vô hiệu. Điều này không chỉ đúng với cá nhân mà đúng với cả pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác. Bởi khi xác lập giao dịch dân sự các chủ thể này đều thông qua người đại diện. Người đại diện thể hiện ý chí của pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác trong phạm vi thẩm quyền đại diện.
Giao dịch dân sự là một sự kiện pháp lý thể hiện ý chí tự nguyện của một hoặc các bên chủ thể tham gia, là loại loại sự kiện pháp lý phổ biến, quan trọng trong việc làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quan hệ pháp luật dân sự.
Giao dịch dân sự là một hợp đồng hay một hành vi pháp lý đơn phương thì đều có những đặc điểm chung sau đây:
Mục đích của giao dịch dân sự là lợi ích mà chủ thể mong muốn đạt được khi xác lập giao dịch đó. Mục đích của giao dịch dân sự chính là hậu quả pháp lý sẽ phát sinh từ giao dịch mà các bên mong muốn đạt được khi xác lập giao dịch. Nói cách khác, mục đích ở đây luôn mang tính pháp lý (mục đích pháp lý). Mục đích pháp lý (mong muốn) đó sẽ trở thành hiện thực nếu như các bên trong giao dịch thực hiện đúng nghĩa vụ của mình theo quy định của pháp luật.
Cần lưu ý rằng, có những trường hợp hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự không phù hợp với mong muốn ban đầu của các chủ thể. Điều đó xuất phát từ hai nguyên nhân do chính các bên không tuân thủ nghĩa vụ phát sinh từ giao dịch có hiệu lực hoặc giao dịch dân sự bị vô hiệu.
Giao dịch dân sự là phương tiện pháp lý quan trọng nhất trong đời sống dân sự, trong việc dịch chuyển tài sản và cung ứng dịch vụ nhằm đáp ứng nhu cầu ngày của tất cả các thành viên trong xã hội. Trong nền sản xuất hàng hóa theo cơ chế thị trường, thông qua giao dịch dân sự (hợp đồng) các chủ thể đáp ứng nhu cầu sản xuất, kinh doanh và các nhu cầu khác trong đời sống hàng ngày của mình.
Giao dịch dân sự trong đời sống xã hội rất phong phú về hình thức, đa dạng về chủ thể và phát sinh cùng với sự phát triển của nền kinh tế, xã hội. Về cơ bản, giao dịch dân sự được phân loại như sau:
Theo quy định tại Điều 385 Bộ luật Dân sự 2015 thì hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. Như vậy, có thể thấy rằng hợp đồng là loại giao dịch dân sự có từ hai chủ thể trở lên và giữa các chủ thể có sự thỏa thuận với nhau về nội dung của giao dịch đó. Nói cách khác, các bên trong hợp đồng tự do thể hiện, bày tỏ ý của mình trong việc xác lập, thực hiện giao dịch dân sự để đáp ứng những nhu cầu của các chủ thể. Các loại hợp đồng phổ biến như hợp đồng mua bán, vận chuyển, thuê tài sản,...
Do hợp đồng là sự thỏa thuận của các bên nên các bên tham gia giao kết bị ràng buộc bởi các nghĩa vụ trong hợp đồng, bên vi phạm hợp đồng phải gánh chịu các chế tài pháp lý đối với hành vi vi phạm của mình.
Hành vi pháp lý đơn phương là hành vi được xác lập bởi một chủ thể, theo đó chủ thể tự mình bày tỏ ý chí nhằm mục đích làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự.
Khác với hợp đồng, hành vi pháp lý đơn phương không có giá trị ràng buộc đối với bên được đề nghị, với các bên liên quan, mà chỉ có giá trị đối với chính chủ thể xác lập hành vi pháp lý đơn phương. Bởi lẽ bên xác lập hành vi pháp lý đơn phương và bên được đề nghị, bên liên quan không có sự thỏa thuận và thống nhất ý chí với nhau về việc làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. Điều này có nghĩa rằng hành vi pháp lý đơn phương chỉ có giá trị ràng buộc khi bên được đề nghị, bên liên quan tiếp nhận, chấp nhận ý chí của bên đưa ra hành vi đó. Hành vi pháp lý đơn phương là một giao dịch cho nên nội dung và hình thức phải phù hợp với các điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự theo Điều 117 BLDS 2015.
Giao dịch có điều kiện là giao dịch phát sinh hoặc huỷ bỏ phụ thuộc vào sự kiện nhất định mà các bên đã thỏa thuận. Đây phải là sự kiện thuộc về tương lai. Sự kiện đó xảy ra hay không xảy ra không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của các chủ thể trong giao dịch. Khi sự kiện này xảy ra thì giao dịch dân sự đó sẽ phát sinh hoặc hủy bỏ. Để đảm bảo tính khách quan của điều kiện mà các bên đặt ra, Khoản 2 Điều 120 Bộ luật Dân sự đã quy định các trường hợp ảnh hưởng đến điều kiện của giao dịch dân sự. Cụ thể, trường hợp điều kiện làm phát sinh hoặc hủy bỏ giao dịch dân sự không thể xảy ra được do hành vi cố ý cản trở trực tiếp hoặc gián tiếp của một bên thì coi như điều kiện đó đã xảy ra; trường hợp có sự tác động trực tiếp hoặc gián tiếp của một bên cố ý thúc đẩy cho điều kiện xảy ra thì coi như điều kiện đó không xảy ra. Những quy định này là rất hợp lý và cần thiết nhằm đảm bảo tính công bằng, đảm bảo được quyền và lợi ích hợp pháp của các bên khi tham gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự.
Căn cứ vào Điều 117 Bộ luật Dân sự năm 2015, giao dịch dân sự chỉ được coi là có hiệu lực nếu đáp ứng đầy đủ các điều kiện:
Điều kiện cụ thể được quy định như sau:
Thứ nhất, những cá nhân, tổ chức giao kết giao dịch dân sự phải là chủ thể có năng lực hành vi dân sự và năng lực pháp luật dân sự phù hợp với giao dịch mà mình xác lập.
Không phải tất cả các giao dịch dân sự đều có mục đích và nội dung giống nhau. Do đó, chủ thể tham gia vào giao dịch dân sự phải đáp ứng yêu cầu về mức độ hành vi dân sự cụ thể với từng giao dịch.
Ví dụ: Chủ thể tham gia giao kết hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất phải có năng lực hành vi dân sự đầy đủ; còn đối với giao dịch dân sự của người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi phải được thực hiện thông qua người giám hộ.
Thứ hai, các đối tượng tham gia vào giao dịch dân sự phải hoàn toàn tự nguyện. Nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự là tôn trọng sự tự nguyện, tự thỏa thuận của các bên khi giao kết, thực hiện giao dịch dân sự.
Ví dụ: Theo Điểm a khoản 1 Điều 630 Bộ luật Dân sự năm 2015, khi lập di chúc, người lập di chúc phải đáp ứng đầy đủ yêu cầu về tinh thần và sự tự nguyện, không bị đe dọa, cưỡng ép hay lừa dối.
Thứ nhất, không vi phạm điều cấm của luật. Tức là, giao dịch đó phải thực hiện theo những gì luật không cấm, không cho phép chủ thể thực hiện.
Ví dụ: Hành vi buôn bán động vật quý hiếm là vi phạm điều cấm của luật. Do đó, các bên không được thỏa thuận ký kết hợp đồng mua bán động vật quý hiếm.
Thứ hai, không trái đạo đức xã hội. Những quy tắc, quy chuẩn đạo đức xã hội thường được áp dụng trong một cộng đồng dân cư hoặc trong cả xã hội. Do đó, các thỏa thuận trong giao dịch dân sự không được vi phạm các chuẩn mực về đạo đức.
Hình thức của giao dịch dân sự là phương tiện thể hiện nội dung của giao dịch dân sự. Giao dịch dân sự có thể được thể hiện bằng lời nói, bằng văn bản hoặc bằng hành vi cụ thể. Người xác lập giao dịch dân sự có quyền lựa chọn hình thức giao dịch dân sự phù hợp. Tuy nhiên, trường hợp pháp luật đặt ra yêu cầu về hình thức của giao dịch dân sự như yêu cầu phải lập thành văn bản, phải có công chứng, chứng thực, … thì các bên phải tuân thủ hình thức đó. Giao dịch dân sự được thể diện dưới các hình thức sau:
Giao dịch dân sự được xác lập bằng lời nói: Giao dịch dân sự bằng lời nói là hình thức rất phổ biến trong đời sống xã hội. Hình thức này thường được áp dụng đối với các giao dịch dân sự giản đơn, việc thực hiện và hoàn tất gần như cùng một thời điểm, đó là các giao dịch mua bán hàng hóa sinh hoạt hàng ngày hoặc giữa các chủ thể có quan hệ mật thiết, tin cậy, giúp đỡ lẫn nhau như bạn bè, người thân cho vay, mượn tài sản.... Tuy nhiên, trong trường hợp pháp luật quy định điều kiện đối với giao dịch dân sự bằng lời nói thì các chủ thể phải tuân thủ điều kiện đó như việc lập di chúc miệng quy định tại Điều 629 Bộ luật dân sự năm 2015.
Giao dịch dân sự bằng văn bản: Văn bản thể hiện giao dịch dân sự gồm có văn bản thông thường, văn bản có công chứng, chứng thực.
Trường hợp pháp luật quy định giao dịch của các bên phải được lập thành văn bản thì các bên phải lập văn bản cho giao dịch của mình như hợp đồng thuê nhà, hợp đồng hợp tác,… Trường hợp, pháp luật quy định giao dịch dân sự bắt buộc phải có công chứng, chứng thực thì khi xác lập giao dịch các bên phải yêu cầu công chứng, chứng thực giao dịch. Ví dụ: Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất, hợp đồng mua bán nhà, hợp đồng mua bán tài sản có đăng ký,…
Giao dịch dân sự xác lập bằng hành vi: Giao dịch dân sự có thể được xác lập thông qua những hành vi nhất định theo quy ước định trước. Ví dụ: Mua hàng tại máy tự động, chụp ảnh bằng máy tự động, gọi điện thoại công cộng,… Đây là hình thức đơn giản nhất của giao dịch dân sự. Chủ thể xác lập giao dịch thông việc chủ động thực hiện hành vi mà không nhất thiết phải có sự hiện diện đồng thời của tất cả các bên tại nơi giao kết.
Giao dịch dân sự hiện hữu trong từng hoạt động của cuộc sống, việc thực hiện giao dịch dân sự là rất phổ biến. Tuy nhiên, có nhiều rủi ro tiềm ẩn khi thực hiện giao dịch dân sự, đặc biệt là các giao dịch phức tạp, có giá trị cao. Vì vậy, các bên cần có sự tư vấn, hỗ trợ từ Luật sư để hạn chế thấp nhất rủi ro khi thực hiện các giao dịch dân sự. Cung theo dõi website ldlawyer.vn để cập nhật những bài viết về pháp lý của Luật sư.
Vui lòng điền các thông tin dưới đây. Chúng tôi sẽ liên hệ lại trong 24h làm việc
